Ramen van Trautwein en Willems uit het voormalige Zaans Medisch Centrum
In november 2016 zijn de 12 glas-in-lood ramen van Trautwein die in de oude trapopgang geplaatst waren van het Zaans Medisch Centrum overgedragen aan de Sint Bonifatiuskerk in Zaandam
Geschiedenis van de glas-in-lood ramen uit het voormalig St. Jan ziekenhuis te Zaandam
Naast de 12 historische glas-in-lood ramen van glaskunstenaar Karel Trautwein uit 1946, uit de kapel van het voormalige Rooms Katholieke St. Jan Ziekenhuis (geopend in 1932) op het adres Bloemgracht 60, Zaandam, zijn er ook twee ramen uit 1957 van glazenier Willems, bewaard gebleven. Deze waren geplaatst in de twee binnendeuren bij de hoofdentree van het nieuwe frontgebouw uit 1953 aan de H. Gerhardstraat.
Behalve de foto’s en de betekenis van de afbeeldingen op de ramen is ruimschoots aandacht voor de glaskunstenaars Trautwein en Willems, de aanleiding tot het plaatsen van de glas-in-lood ramen en de schenkers er van. Rijke bron van informatie zijn de handgeschreven notulenboeken van het College van Regenten van het St. Jan Ziekenhuis, die zijn bijgehouden vanaf 1932,. Dr. E.A.M. Immink was, vanaf de opening van het ziekenhuis, tot zijn overlijden in 1962 Geneesheer-directeur van het St. Jan ziekenhuis
Notulen van 3 november 1944 als het St. Jan Ziekenhuis het 12½ jarig bestaan viert:
" Tijdens deze bijeenkomst dankt directeur Dr. Immink voor de medewerking, welke hij gedurende deze 12½ jaar, van het College had ondervonden en bood samen met zijn echtgenote mw. M.G. Immink-Bartel, een serie van drie glas-in-lood ramen aan voor de kapel, te maken door de kunstenaar Karel Trautwein. Tevens deelde hij mede, dat de 2e serie door mevrouw Bartel -Cloppenburg uit Amsterdam was aangeboden. De 3e serie door mevrouw M.G. Bischoff-Lamberts uit Bloemendaal en de 4e serie door de heer A.C. Bischoff, Zaandam”.
Glaskunstenaar Karel Trautwein kreeg de opdracht en vervaardigde een serie van twaalf glas-in-lood ramen (formaat 60 x 240 cm). Deze ramen waren in 1946 gereed en werden geplaatst in de kapel, ter vervanging van de gewone ramen. Zeven van de twaalf ramen stellen de Zeven Werken van Barmhartigheid voor. Het achtste raam kreeg de tekst ‘Kinderen bemint elkander’. De middelste ramen van elke serie werden niet van tekst voorzien.
Op het terrein van het St. Jan Ziekenhuis werd op 24 mei 1952 de eerste steen gelegd voor de uitbreiding van het bestaande ziekenhuis. Het nieuwe frontgebouw kreeg het adres H. Gerhardstraat 8. Het adres Bloemgracht 60 werd afgeschaft.
In de notulen van 24 mei 1952 van het College van Regenten werd, ter gelegenheid van deze eerste steenlegging, vermeld:
“Dr. Immink bood daarbij, namens de aan het ziekenhuis verbonden specialisten, twee ontwerpen aan voor glas-in-lood ramen in de nieuwbouw. De eerste gelden, van de hiervoor benodigde bedragen, waren als geschenk door de specialisten gestort”.
De opdracht voor deze ramen ging naar de kunstenaar Joop Willems. Eveneens van zijn hand waren de mozaïeken in het Sint Jan Ziekenhuis (1957).
De twee nieuwe glas-in-lood ramen werden geplaatst in de binnendeuren van de entreeruimte van het hoofdgebouw. De afbeelding van de linker figuur stelt de evangelist St. Jan voor. Hij is herkenbaar aan de naast hem afgebeelde adelaar. Oorspronkelijk was ook zijn naam hierop vermeld (zie foto). Hoewel er in de notulenboeken van de Regenten niets over is geschreven, zou de andere figuur de evangelist Lucas (patroon van de artsen) kunnen zijn, mede aan de hand van het symbool, een os of stier. Elke evangelist is herkenbaar aan een eigen symbool, de rondvliegende duiven zijn hun inspiratiebron.
In de notulen van het College van Regenten van 1 december 1953, werd de openingsdatum van de nieuwbouw definitief vastgesteld op donderdag 17 december 1953. Naast de specialisten draagt nu het voltallige personeel financieel bij aan de twee ramen van Willems:
“Per brief van 1 december 1953 wordt medegedeeld dat namens het gehele personeel, alsmede Mej. Dr. Groeneweg, de heer H.A. Immink en J.D. van Tol het gebrandschilderde raam, voorstellende St. Jan, ter gelegenheid van de opening der nieuwe vleugel, wordt aangeboden. Het bestuur is zeer erkentelijk voor deze geste”.
In 1969 werd het St. Jan Ziekenhuis een oecumenisch ziekenhuis en werd de naam gewijzigd in Johannes Ziekenhuis.
In 1974 volgde een organisatorische fusie met het voormalige Juliana Ziekenhuis onder de naam Stichting Ziekenhuis De Heel. De verschillende locaties bleven gehandhaafd. In 1985 werden alle klinische patiënten van het Johannes Ziekenhuis overgeplaatst naar het nieuwe, zogenaamde beddenhuis, op het terrein van het voormalige Juliana Ziekenhuis aan het Koningin Julianaplein 58 te Zaandam. De samengevoegde ziekenhuizen op één locatie krijgen nu officieel de naam Ziekenhuis De Heel. Na de verhuizing in 1987, van de laatste afdelingen van het Johannes Ziekenhuis, naar de nieuwe locatie werden de glas-in-lood ramen overgeplaatst naar het trappenhuis van de polikliniek (voormalig Julianagebouw) van Ziekenhuis de Heel (dat vanaf 2004 verder ging onder de naam Zaans Medisch Centrum). De kapel en de gebouwen aan de Bloemgracht werden gesloopt. De toren van de kapel is bewaard gebleven en siert nu een pleintje op het voormalige ziekenhuisterrein. Het frontgebouw (uit 1953) aan de H. Gerhardstraat is ook bewaard gebleven en doet, na een grondige verbouwing, sinds 1997 dienst als appartementencomplex.
de oude kapel met de glas in lood ramen die in 19444 geschonken werden en geplaatst in 1946
St. Jans ziekenhuis met links de gebouwen uit 1932 ( Bloemgracht 60) en rechts het frontgebouw uit 1953 ( H. Gerhardstraat 53 )
In november 2016 zijn de 12 glas-in-lood ramen van Trautwein die in de oude trapopgang geplaatst waren van het Zaans Medisch Centrum overgedragen aan de Sint Bonifatiuskerk in Zaandam
De twaalf ramen van Trautwein
TRAUTWEIN
Trautwein is in 1893 geboren in Amsterdam en werd opgeleid aan de Rijksacademie van Beeldende Kunst te Amsterdam, waar hij les kreeg van Derkinderen en Roland Holst. Vanaf 1925 werkte hij als volontair op het Haarlemse atelier Bogtman. In 1936 begon hij een eigen atelier. Zijn eerste opdracht als zelfstandig kunstenaar was voor de kapel van het Juvenaat Eikenburg in Eindhoven. In de ramen van Trautwein is in de stilering de stijl van Toorop te herkennen en de invloed van Henri Jonas. In de jaren vijftig ontwikkelde hij een eigen stijl geïnspireerd op de ramen van Chartres door het gebruik van kleinere stukken glas met minder grisaille. Later in de jaren vijftig wordt de stilering enigszins Byzantijns met zachtere tinten. Hij overleed op 15 april 1959 in Haarlem.
ZEVEN WERKEN VAN BARMHARTIGHEID
-
De hongerigen spijzen
-
De dorstigen laven
-
De naakten kleden
-
De vreemdelingen herbergen
-
De zieken verzorgen
-
De gevangenen bezoeken
-
De doden begraven
De in de ramen afgebeelde Heiligen staan symbool voor de zeven werken van barmhartigheid
ST. ELISABETH
Elisabeth is de patrones van de caritas, de ziekenhuizen en de verpleegsters. Zij is een populaire heilige in de Rooms-Katholieke kerk en haar feestdagen worden gevierd op 17 november. Zij was landgravin van Thüringen en stond tijdens de hongersnood van 1226 heldhaftig de armen terzijde. Hoewel haar man, de graaf, de wacht aanzegde, ging ze door met het bakken en uitdelen van broden. Op een dag kwam ze op straat de graaf tegen, die zag dat ze haar schort gevuld had. Hij liet haar het schort openen, maar in plaats van broden lagen er rozen in.
In het raam komt uit de de mond van de heilige links onder de lofzang "te deum laudamus" "wij loven U, 0 God"
ST. PHILIPPUS NERI
Hij was een katholiek priester geboren in Florence en stichter van orde der Oratorianen.
Neri werd opgeleid door de dominicanen van het Florentijnse St. Marcoklooster en vertrok naar Rome , waar hij zich na een tijd als kluizenaar geleefd te hebben, meldde bij de Augustijnen. Hij hield zich vooral op bij de armen en zieken en bezocht regelmatig de verborgenen in de catacomben.
Hij organiseerde bijeenkomsten van gebed, gezang en gesprekken. De vieringen vonden plaats in het oratorio een kapel van Chiesa Nuova. Deze vorm van samenzijnen vieren ligt aan de basis van het oratorium als musikaal genre.
SINT MARTINUS
St. Maarten was bisschop van Tours en een belangrijke grondlegger van het katholieke christendom in Gallië. Hij was bovendien de populairste heilige van de Middeleeuwen. Zijn feestdag valt op 11 november.
Maarten werd rond 316 geboren in Hongarije als zoon van Romeinse ouders. Op jonge leeftijd werd hij soldaat en als 15-jarige trok hij naar Gallië. Volgens de legende ontmoette hij bij de stadspoort van Amiens een bedelaar, aan wie hij de helft van zijn mantel gaf. Omdat de helft van de mantel eigendom was van Rome kon hij slechts zijn eigen helft weggeven. Volgens de legende was deze bedelaar een verschijning van Jezus die zei "Ik was naakt en gij hebt Mij gekleed" Maarten liet zich toen bekeren.
SINT PETRUS NOLASCUS
Petrus Nolascus woonde aan het hof van Jacobus I van Aragon in Barcelona. Gedurende een groot deel van de Middeleeuwen waren christenen en moslims met elkaar in oorlog op het Iberische schiereiland. Aan beide zeiden werden daar veel gevangenen gemaakt, waarvoor losgeld gevraagd kon worden. Petrus Nolascus trok zich het lot van mensen in Moorse gevangenschap aan en stichtte in 1218 een kloosterorde die zich tot doel stelde zoveel mogelijk christenen te bevrijden.
SINT CAMILLUS
Camillus de Lellis was een rooms-katholieke heilige en de Italiaanse stichter van de Camilianen, de Orde van de Reguliere Geestelijke Dienaars van de Zieken. Deze orde legde zich toe op de begeleiding van soldaten op het slagveld en wijdden zich aan de slachtoffers van epidemieën. Ook zelf wrd Camillus door kwalen geteisterd, maar hij stond niet toe dat iemand daar rekening mee hield. Wanner hij niet kon lopen kroop hij naar de zieken. Ook werd hem de gave van de genezing toegeschreven.
SINT CLARA
Clara van Assissi gaf onder invloed van Franciscus van Assisie haar maatschappelijke positie op en stichtte de orde van Clarissen.
Clara werd geboren als dochter van een edelman en met behulp van Franciscus verliet zij het ouderlijk huis en legde zich toe op de navolging van Christus in radicale armoede.
Zij stichtte samen met Franciscus de Orde van de Arme Vrouwen van San Damiano. Tot haar dood verbleef zij in het klosster en leefde er volgens de kloosterregel: "Christus volgen in radicale armoede", die zij zelf als eerste vrouw in de geschiedenis schreef.
SINT JOANNES EVANGELIST
Johannes ( Joannes ) was een van de twaalf leerlingen die Jezus had uitgekozen. Johannes schreef het vierde evangelie en het afsluitende Bijbelboek Openbaringen, ook Apocalyps genoemd.
Na Pinksteren verkondigde hij aanvankelijk het evangelie in Jeruzalem en later bracht zijn prediking hem naar Efese in Klein-Azië. in de prediking stond verdraagzaamheid centraal.
TOBIAS
Tobias was de zoon van Tobit en Anna en leefde in Ninevé in de zesde eeuw voor Chr.
Tobit hield zich aan de wet en liet een feestmaal staan om een dode volksgenoot te begraven.
DE GEKROONDE MARIA EN DE GEKRUISIGDE HEER
De geest die neerdaalt van de hemel in de gedaante van een duif met daaronder de gekroonde Maria met de maan onder haar voeten en op haar hoofd een kroon met twaalf sterren, gedragen door engelen en daaronder de gekruisigde Jezus omringd door zijn geliefden.
SINT LAURENTIUS
Laurentius van Rome leefde in de derde eeuw tijdens de christenvervolging. Hij was diaken en belast met de administratieve zorg van de kerk en het beheer van de giften voor de behoeftigen.
Keizer Valerianus wist dat Laurentius weldoende was rondgegaan tussen de arme christenen en concludeerde dat Laurentius veel geld en goederen bezat. Hij zette hem gevangen en eiste veel geld. Toen Laurentius verlof vroeg om het geld op te halen, besteedde hij zijn tijd nuttig door alles wat er was aan de armen uit te delen en kwam met lege handen terug bij de keizer.
DEUS CARITAS EST
God is liefde- de betekenis van Deus Caritas Est en staat symbool voor de christelijke naastenliefde
SINT CAROLUS BORROMEUS
Carolus Borromeus was aartsbisschop van Milaan en een belangrijke kerkhervormer. Hij was zeer rijk en kwam al op jonge leeftijd tot inzicht dat het kerkelijk systeem niet deugde en stelde hij zijn geld ter beschikking aan de armen. Hij stichtte ook weeshuizen, ziekenhuizen en liefdadigheidsinstellingen . Tijdens een hongersnood stak hij zichzelf in de schulden om voedsel te kunnen uitdelen en hij won alle harten toen in 1576 de pest uitbrak.
In november 2016 zijn de ramen door het Zaans medisch Centrum overgedragen aan de Sint Bonifatiskerk in Zaandam
De ramen zijn in verlichte vitrines geplaats naast de kapelingangen.
DE GLAS-IN-LOOD RAMEN VAN WILLEMS
In de notulen van 24 mei 1952 van het College van Regenten werd, ter gelegenheid van deze eerste steenlegging, vermeld:
“Dr. Immink bood daarbij, namens de aan het ziekenhuis verbonden specialisten, twee ontwerpen aan voor glas-in-lood ramen in de nieuwbouw. De eerste gelden, van de hiervoor benodigde bedragen, waren als geschenk door de specialisten gestort”.
De opdracht voor deze ramen ging naar de kunstenaar Joop Willems. Eveneens van zijn hand waren de mozaïeken in het Sint Jan Ziekenhuis (1957).
De twee nieuwe glas-in-lood ramen werden geplaatst in de binnendeuren van de entreeruimte van het hoofdgebouw. De afbeelding van de linker figuur stelt de evangelist St. Jan voor. Hij is herkenbaar aan de naast hem afgebeelde adelaar. Oorspronkelijk was ook zijn naam hierop vermeld (zie foto). Hoewel er in de notulenboeken van de Regenten niets over is geschreven, zou de andere figuur de evangelist Lucas (patroon van de artsen) kunnen zijn, mede aan de hand van het symbool, een os of stier. Elke evangelist is herkenbaar aan een eigen symbool, de rondvliegende duiven zijn hun inspiratiebron.
In de notulen van het College van Regenten van 1 december 1953, werd de openingsdatum van de nieuwbouw definitief vastgesteld op donderdag 17 december 1953. Naast de specialisten draagt nu het voltallige personeel financieel bij aan de twee ramen van Willems:
“Per brief van 1 december 1953 wordt medegedeeld dat namens het gehele personeel, alsmede Mej. Dr. Groeneweg, de heer H.A. Immink en J.D. van Tol het gebrandschilderde raam, voorstellende St. Jan, ter gelegenheid van de opening der nieuwe vleugel, wordt aangeboden. Het bestuur is zeer erkentelijk voor deze geste”.
Johannes Wilhelmus Maria Willems (Joop Willems) 1915-1989
De kunstenaar Joop Willems deed de vakopleiding huis-en decoratieschilder en volgde de avondcursus tekenen en schilderen aan de Rijksacademie voor Beeldende Kunsten in 1937 in Amsterdam
In de periode dat het katholieke ziekenhuis St. Jan. heette kunnen we zien dat de naam St. Jan in de glas-in-lood afbeelding stond. ( afbeelding 2 )
Toen het ziekenhuis Zaans Medisch Centrum werd moest er zoveel mogelijk katholieke afkomst vermeden worden en is de naam uit het glas-in-lood gehaald. ( afbeelding 1)
Het zou dus eigenlijk weer teruggebracht moeten worden in de originele staat zoals afbeelding 3