Compositie III Theo van Doesburg
Glas-in-loodcompositie III
Kunstenaar : Theo van Doesburg (ontwerp), Uitvoering: Vennootschap Crabeth te Den Haag.
Jaar : 1917
Techniek : Glas in lood
Afmetingen: 48,5 × 45 cm
Glas-in-loodcompositie III is een glas-in-loodraam ontworpen door Theo van Doesburg. Van het raam bestaan vijf exemplaren: één in het Stedelijk Museum De Lakenhal in Leiden en vier in het Kröller-Müller Museum in Nationaal Park De Hoge Veluwe.
Inhoud
Beschrijving
Glas-in-loodcompositie III bestaat uit een patroon van rechthoekige stukken wit, geel, blauw en rood glas. Het patroon bestaat uit een driehoekig motief dat acht keer herhaald wordt: vier keer in de hoeken en vier keer, gespiegeld, in het ruitvormige middengedeelte. In beide gevallen wordt het motief steeds een kwartslag ten opzichte van het middelpunt gedraaid. In het artikel ‘Glas-in-lood van Theo van Doesburg’ uit 1918 schreef architect en De Stijl-lid Oud hierover:
Compositie III laat door de logische ontwikkeling van het gegeven, concentrische en een excentrische beweging waarnemen, waardoor het beeldend gegeven, „schoonrijden” tot uitdrukking komt.
— Oud (Augustus 1918)
Theo van Doesburg. Studie voor glas-in-loodcompositie III. 1917. Inkt op transparant papier. 5 × 5,5 cm. Utrecht, Centraal Museum.
Motief
Het motief, waarvan een voorstudie bewaard is gebleven, is gebaseerd op een gestileerde schaatsenrijder naar links. Volgens kunsthistoricus Carel Blotkamp ontleende Van Doesburg dit motief aan een schilderij van Vilmos Huszár, getiteld Compositie II (schaatsenrijders). De manier waarop de acht schaatsenrijders tegenwoordig geplaatst zijn komt niet overeen met oude foto's. Hierop zijn de middelste schaatsenrijders niet-gespiegeld en 'tegen de klok in' te zien. Vermoed wordt dat de ramen tijdens een restauratie verkeerd in elkaar gezet zijn.
Schaatsenrijders van Vilmos Huszar
Herkomst
De vijf ramen bevonden zich oorspronkelijk in een door architect Jan Wils ontworpen onderwijzerswoning in Sint Anthoniepolder. In 1985 werden ze uit deze woning verwijderd en verkocht aan de Rijksdienst Beeldende Kunst (nu Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed). In 1991 werden vier ramen (met inventarisnummer AA3180-A, -C, -D en -E) in beheer overgdragen aan het Kröller-Müller Museum. In 1994 werd het resterende raam (met inventarisnummer AA3180-B) in bruikleen gegeven aan het Stedelijk Museum De Lakenhal.
Onderzoek glassoorten glas-in-lood ramen Theo van Doesburg
In het onderzoek naar de glassoorten van de glas-in-lood ramen van Theo van Doesburg in het kader van het reconstrueren van Compositie II, die verdwenen was uit de villa Allegonda uit Katwijk ( zie item onder historisch onderzoek over Villa Allegonda ), zijn we op bezoek geweest bij de plekken waar de 5 originele glas in lood ramen Compositie III in het depot opgeslagen liggen van het museum de Lakenhal in Leiden en het Kröller Müller museum op de Hoge Veluwe.
Daar ontdekten we dat de gebruikte glassoorten in het het jaar 1917 hetzelfde moeten zijn geweest als de glassoorten van Compositie II, ook uit 1917.
Het was bekend dat in de 5 originele glas-in-lood ramen Compositie III met een restauratie de vier binnenste paneeltjes verkeerd om waren hergeplaatst. Dit was duidelijk te zien op originele foto’s van Compositie III. Het thema van het motief “de schaatsenrijders” komt daardoor minder zichtbaar over.
Daarom heb ik een replica gemaakt van Compositie III in de originele stand van de acht delen in het ontwerp.
Replica Compositie III Theo van Doesburg in originele setting Jan ter Haar 2019
Compositie III zoals in depot van musea de Lakenhal en Kröller Müller
